ODSZKODOWANIE Z TYTUŁU NARUSZENIA MAJĄTKOWYCH PRAW AUTORSKICH
KATALOG ROSZCZEŃ
Katalog roszczeń przysługujących osobie uprawnionej z tytułu naruszenia majątkowych praw autorskich zawarty został w artykule 79 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej ustawa autorska). Przepis przewiduje przede wszystkim roszczenia o:
- zaniechanie naruszania,
- usunięcie skutków naruszenia,
- odszkodowanie
- wydanie uzyskanych korzyści.
Najczęstszym ze zgłaszanych roszczeń jest z pewnością roszczenie odszkodowawcze. Art. 79 ust. 1 pkt 3 ustawy autorskiej przewiduje dwa sposoby dochodzenia roszczenia odszkodowawczego – na zasadach ogólnych bądź też dochodzenie roszczenia, które może zostać scharakteryzowane jako swoiste odszkodowanie ryczałtowe.
WYBÓR SPOSOBU DOCHODZENIA ODSZKODOWANIA
Wybór zasad ogólnych odsyła uprawnionego do przepisów kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych. Konieczne jest zatem wykazanie winy osoby, która dopuściła się naruszeń, istnienia szkody i jej wysokości oraz istnienie adekwatnego związku przyczynowo – skutkowego pomiędzy zdarzeniem a szkodą. W tym trybie możliwe jest dochodzenie zarówno szkody rzeczywistej (damnum emergens), jak i utraconych korzyści (lucrum cessans). Odesłanie do zasad ogólnych powoduje niestety bardzo duże trudności. To bowiem na powodzie (osobie uprawnionej) spoczywa ciężar wykazania wszystkich przesłanek odpowiedzialności. Często ścisłe udowodnienie wysokości szkody będzie wręcz niemożliwe. Istnieje wprawdzie możliwość wnioskowania o zastosowanie przez Sąd tzw. ius moderandi, czyli uprawnienia dla Sądu przewidzianego przez art. 322 kodeksu postępowania cywilnego. Sąd może jednak moderować wyłącznie wysokość szkody, natomiast pozostałe przesłanki nadal muszą zostać wykazane przez powoda.
Dużo lepszym rozwiązaniem wydaje się zatem skorzystanie z możliwości, którą stwarza ustawa o prawie autorskim. Uprawniony może bowiem domagać się odszkodowania w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione - trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu. (UWAGA Z DNIA 23 CZERWCA 2015 ROKU PONIŻEJ)
Roszczenie oparte art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy autorskiej przede wszystkim nie jest oparte na zasadzie winy. Wina osoby naruszającej ma znaczenie wyłącznie w aspekcie wysokości odszkodowania. Nadto dla zasadności roszczenia nie znaczenia wysokości poniesionej szkody w rozumieniu art. 361 kodeksu cywilnego. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 8 marca 2012 roku (V CSK 102/2011, Izba Cywilna Biuletyn Sądu Najwyższego 2013/6): „Obowiązek zapłaty trzykrotności wynagrodzenia autorskiego za zawinione naruszenie autorskich praw majątkowych (art. 79 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, tekst jednolity: Dz. U. 2006 r. Nr 90 poz. 631 ze zm.) jest niezależny od wystąpienia uszczerbku w majątku podmiotu dochodzącego ochrony.”. Wystarczające jest zatem wykazanie samego faktu naruszenia oraz wysokości stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu. Dochodzenie roszczeń opartych na przedmiotowej regulacji jest zatem znacznie korzystniejsze.
STOSOWNE WYNAGRODZENIE ZA NARUSZENIE AUTORSKICH PRAW MAJĄTKOWYCH
Dodać należy również, iż o tym, jakie wynagrodzenie powinno zostać uznane za stosowne, decydować może wiele czynników, np.:
- walory artystyczne utworu,
- rodzaj naruszenia,
- czas trwania naruszenia,
- liczba pól eksploatacji, na jakich wykorzystano utwór,
- umiejętności i renoma autora.
Wynagrodzenie ma być stosowne, więc przykładowo żądanie wysokiego odszkodowania za użycie zdjęcia przeciętnej jakości wykonanego przez fotografa – amatora najprawdopodobniej zostanie uznane za wygórowane (porównaj: Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 23 czerwca 2008 roku, II ACa 456/2008, Biuletyn Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu 2008/4 poz. 112). W przypadku sprawy sądowej zasadnym będzie skorzystanie z dowodu w postaci opinii biegłego sądowego. Jeżeli chodzi zaś o stawki podane w tabelach wynagrodzeń organizacji zbiorowego zarządzania prawa autorskimi, to nie stanowią one oficjalnej wykładni prawa i mogą być przydatne jedynie pomocniczo. Z kolei właściwym czasem ustalenia wysokości stosownego wynagrodzenia jest moment zakończenia rozprawy sądowej.
UWAGA! AKTUALIZACJA NA DZIEŃ 23 CZERWCA 2015 ROKU: Trybunał Konstytucyjny w dniu 23 czerwca 2015 roku uznał, że art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, w zakresie, w którym pozwala twórcy dzieła autorskiego domagać się kwoty pieniężnej w wysokości trzykrotności stosownego wynagrodzenia należnego za legalne korzystanie z utworu (w przypadku zawinionego naruszenia praw autorskich), jest niezgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Na ten moment należy poczekać na uzasadnienie wyroku oraz działania ustawodawcy w tym zakresie.
MAREK MIECZNIKOWSKI
RADCA PRAWNY